Rosnąca liczba przypadków demencji i pogarszających się funkcji poznawczych u osób starszych stawia przed badaczami poważne wyzwania. Tradycyjne metody diagnozy wymagają bezpośredniego kontaktu, jednak nie zawsze są możliwe do przeprowadzenia. Pojawia się więc pytanie, czy zdalne techniki badawcze, takie jak wywiady telefoniczne CATI, mogą stanowić realne wsparcie w ocenie poznawczej seniorów?
CATI, czyli zautomatyzowane wywiady telefoniczne, umożliwiają szybkie i szeroko zakrojone badania wśród osób starszych, także w trudno dostępnych rejonach. Metoda ta pozwala na ustandaryzowanie pytań, redukcję błędów ankietera i łatwe przetwarzanie wyników. Jednak przy badaniach dotyczących demencji i funkcji poznawczych pojawiają się istotne ograniczenia. Telefoniczna forma kontaktu może wykluczać osoby z ubytkiem słuchu lub trudnościami w koncentracji.
Ponadto ograniczony czas rozmowy nie sprzyja pogłębionej diagnozie. Zaletą CATI jest natomiast możliwość przesiewowego wykrywania ryzyka – np. za pomocą prostych skal poznawczych czy testów orientacyjnych. Choć metoda ta nie zastępuje konsultacji klinicznej, może pełnić ważną funkcję w badaniach epidemiologicznych i wstępnej ocenie problemu.
Aby badanie telefoniczne CATI miało wartość diagnostyczną, kluczowe znaczenie ma odpowiednie zaprojektowanie skryptu oraz selekcja respondentów. W populacji senioralnej różnice w poziomie funkcji poznawczych są bardzo duże, dlatego warto zastosować pytania filtrujące oraz proste testy poznawcze dostosowane do formy telefonicznej.
Dobrym rozwiązaniem są pytania dotyczące orientacji w czasie, przypominania informacji czy kojarzenia faktów. Równie ważne jest przeszkolenie ankieterów – muszą oni rozumieć specyfikę rozmowy z osobami starszymi i reagować na ewentualne oznaki dezorientacji czy stresu. Przy odpowiednim podejściu CATI może posłużyć jako wstępne narzędzie oceny funkcji poznawczych i identyfikacji osób wymagających dalszej diagnostyki.
CATI sprawdza się szczególnie dobrze w dużych badaniach populacyjnych, w których kluczowe jest uchwycenie skali zjawiska i identyfikacja grup ryzyka. Dzięki tej metodzie możliwe jest zebranie danych od tysięcy seniorów w krótkim czasie, przy zachowaniu wysokiej jakości danych i niskich kosztów operacyjnych.
Wyniki mogą posłużyć do oceny potrzeb zdrowotnych osób starszych, planowania działań profilaktycznych oraz weryfikacji skuteczności programów edukacyjnych i opiekuńczych. CATI jest również przydatne w monitorowaniu postępu lub stabilizacji funkcji poznawczych w czasie, co daje szansę na wczesną interwencję. W kontekście rosnącej liczby osób z chorobami neurodegeneracyjnymi, metoda ta zyskuje na znaczeniu jako praktyczne narzędzie wsparcia polityki zdrowotnej wobec seniorów.